चीन, 
पूर्वी लद्दाखको ‘वास्तविक नियन्त्रण रेखा’ (LAC) मा चीनको बढ्दो आक्रामकताको जवाफ दिन सेनाले आफ्नो पूर्वाधारको विकासलाई तीव्रता दिएको छ। विशेषगरी जुनमा गलवान उपत्यकामा चीनसँगको रक्तपातपूर्ण झडपपछि सेनाले आफ्नो क्षमता बढाउन धेरै जोड दिएको छ ।
यसमा सैनिकका लागि नयाँ बसोबासदेखि गस्तीका लागि डुङ्गासम्म, सडक सञ्जालसँगै सडक र नयाँ पुल निर्माणको काम युद्धस्तरमा भइरहेको छ । लद्दाख पुग्नका लागि धेरै वैकल्पिक मार्गहरू पनि निर्माण भइरहेका छन् ताकि त्यहाँ वर्षभरि आवागमनको बाटो होस्।
पूर्वी लद्दाखको उच्च उचाई क्षेत्रमा जहाँ पहिले करिब १० हजार सैनिकको बसोबास थियो । अहिले त्यो संख्या २२ हजार पुगेको छ । यहाँ सैनिकलाई बस्नका लागि संरचना मात्र बनाइएको छैन, पानी, बिजुलीलगायत सबै सुविधाको व्यवस्था गरिएको छ । जवानहरूलाई स्वच्छ खानेपानी उपलब्ध गराउनका लागि वर्षैभरि स्वच्छ खानेपानी उपलब्ध गराउन पोखरीहरू बनाइएको छ । यी घरहरू यस्ता छन् कि दुई-तीन दिनमा जहाँ पनि लैजान सकिन्छ। तिनीहरू पूर्ण रूपमा प्रचलित र कम्पैक्ट छन्। १५ हजार, १६ हजार र १८ हजार फिटको उचाइमा यी आश्रयस्थल बनाइएको छ ।
चिसोलाई हराउन बनेको ‘लद्दाखी शेल्टर’
सैनिकहरूका लागि सेनाले कम तापक्रममा पनि सवारी साधन र हतियार प्रणालीको दक्षता घटाउन नसकिने सशस्त्र सवारी साधन र बन्दुक प्रणाली राख्नका लागि ४५० वटा प्राविधिक स्टोरहरू बनाएको छ । यस्तो थ्रीडी प्रिन्टिङ डिफेन्स स्ट्रक्चर वा थ्रीडी बङ्करहरू फ्रन्टलाइन बङ्करहरूमा तैनाथ गरिएको छ, जसले गर्दा T-90 जस्ता ट्याङ्कीबाट १०० मिटर टाढाबाट बंकरमा आक्रमण भए पनि त्यसको सामना गर्न सक्नेछन्। यति मात्र होइन, लद्दाखको कठोर मौसमलाई परास्त गर्न सेनाले सैनिकहरूका लागि २० वटा सौर्य ऊर्जाबाट चल्ने लद्दाखी आश्रयस्थल बनाएको छ, जहाँ एक युनिटमा ३-४ जना सैनिक बस्न सक्छन्। यसमा, जब बाहिरको तापक्रम -20 डिग्री हुन्छ, तब भित्र 20 डिग्री हुन्छ। यसले सैनिकहरूलाई न्यानो राख्छ।
भर्खरै सेनाले सर्वत्र र पीएमएस लगायतका आक्रमण पुल निर्माणका लागि उच्च उचाइ क्षेत्रमा पहिलो पटक सफलतापूर्वक परीक्षण गरेको छ। DRDO द्वारा विकसित र BEML द्वारा निर्मित सर्वत्र ब्रिज प्रणाली पूर्णतया स्वदेशी, उच्च गतिशीलता वाहनमा आधारित, बहु-स्प्यान मोबाइल ब्रिजिङ प्रणाली हो। चीनसँगको सीमामा आवतजावतमा कुनै समस्या नहोस् भन्ने प्रयास भइरहेको छ ।
सडकको सञ्जाल ठूलो संख्यामा बिछ्याइएको छ । नयाँ पुलहरू बनिरहेका छन्। पहिले लेहबाट DBO अर्थात् दौलत बेग ओल्डी एयरबेस जान सात दिन लाग्थ्यो, त्यसपछि दुई दिन लाग्न थाल्यो र अब DBO लेहबाट छ घण्टामा सजिलै पुग्न सकिन्छ। पाङ्गोङ सो तालमा गस्ती क्षमता बढाउन नयाँ ल्यान्डिङ क्राफ्ट समावेश गरिएको छ। यसले गस्तीमा धेरै मद्दत गरेको छ। यसमा ३५ जना सिपाही वा १ जीप र १२ जना मानिस बोक्न सक्छन्।
भारत र चीनबीच सीमा क्षेत्रमा तनावको वातावरण छ
पूर्वी लद्दाखमा भारत र चीनका सेना आमनेसामने छन् । सेनाबीच अहिले पनि तनावको वातावरण छ । सिमानाको अर्को तर्फ चीन आफ्नो पूर्वाधार बलियो बनाउन तीव्र गतिमा व्यस्त छ, त्यसैले भारत पनि यस मामिलामा पछि पर्न चाहँदैन ।
यही कारण चीनसँगको सीमामा सैनिकका लागि पूर्वाधार निर्माणको काम धमाधम भइरहेको छ । विशेषगरी चीनसँगको सीमामा तनाव बढेपछि यो काम तीव्र गतिमा भइरहेको छ । आवश्यक परे जतिसक्दो चाँडो सीमामा सेना परिचालन गर्न सकिने गरी पूर्वाधार निर्माण भइरहेको छ ।
