विवेक केशरी प्रसाईं,
कहिलेकाहीँ कतिपय मानिसहरू बाँच्दाबाँच्दै अमर हुन्छन् । स्व. हरिकुमार प्रसाई (हरि सर) त्यस्ता मानिसमध्येकै एक हुन् –जो जाँदा पनि आफैंलाई होइन, आफ्नो उज्यालो बाँकी राखेर गए ।
शिक्षाको प्रारम्भ हरिकुमार प्रसाईं शुरुदेखि नै मिहिनेती र अनुशासित विद्यार्थी थिए । उनले एसएलसी घैलाडुब्बा माध्यमिक विद्यालयबाट उत्तीर्ण गर्नुभयो । त्यसपछि अमृत साइन्स कलेज (काठमाडौं) मा अध्ययन गर्दै आइएसइ पास गर्नुभयो र पछि रामपुर, चितवनबाट बीएसई उत्तीर्ण गर्नुभयो ।
शिक्षक जीवनको शुरुवात पनि आफ्नै गाउँबाट भयो । महेन्द्र रत्न माध्यमिक विद्यालय पछि वहाँ स्थायी शिक्षकको रूपमा घैलाडुब्बामा केही वर्ष अध्यापन गर्नुभयो । त्यही विद्यालयमा पढाउँदै गर्दा, उहाँको जीवनसाथी श्रीमती धर्मा पराजुलीसँग वैवाहिक सम्बन्ध गाँठियो– त्यो सम्बन्ध केवल पारिवारिक होइन, शिक्षा र सेवामा आधारित साझेदारी थियो ।
संघर्ष र साधारणतामा शुरु भएको यात्रा
बिहेपछि हरि सर बिर्तामोड आउनुभयो । यहाँ जीवन सहज थिएन– उहाँले चिया पसल, टायर पसल र कृषि–खेतीजस्ता पेसामा पनि हात हाल्नुभयो । उहाँका भान्जा गौतम शिवाकोटी, जसले सानैदेखि उहाँको छिमेकी भएर हुर्किएका उहाँको सहयोगी थिए, सम्झन्छन् –
हरि मामा मेहनती मान्छे हुनुहुन्थ्यो । उहाँले कहिल्यै कामलाई सानो ठान्नुभएन, बरु हरेक सानो प्रयासलाई ठूलो आत्म–गौरवको रूपमा लिनुहुन्थ्यो । गौतमजीका अनुसार, हरि सरसँगको सम्बन्ध केवल मामा–भान्जाको होइन, आत्मीय मित्रताको थियो– जहाँ मिहिनेत, आत्म–सम्मान र सादगी नै उहाँहरूको साझा सूत्र थियो । त्यो साधारण जीवन र असाधारण आत्मबल नै पछि उहाँको शिक्षायात्राको जग बन्यो ।
एक साधारण मान्छे, असाधारण सोच
हरि सर कुनै प्रशिद्ध पदका लागि होइन, साधारण शिक्षक भएर पनि असाधारण जीवन बाँचेका मानिस हुनुहुन्थ्यो । तिनीहरूको हरेक बिहान विद्यालयको घण्टीसँग शुरु हुन्थ्यो– हातमा किताब, मनमा करुणा, अनुहारमा सँधै त्यो न्यानो मुस्कान ।
उहाँले पढाउनुहुन्थ्यो, तर भन्दा ठूलो कुरा– उहाँ सुन्नुहुन्थ्योे । विद्यार्थीको गल्तीलाई दोष होइन, मौका ठान्नुहुन्थ्यो । उहाँले बुझ्नुहुन्थ्यो– सबैलाई सिक्न समय चाहिन्छ र शिक्षकले त्यो समय धैर्यले दिनुपर्छ ।
सगरमाथाबाट दीप ज्योति, न्युटन्स हुदै एभरेष्ट स्मार्ट एजुकेशन एकेडेमीसम्म
उहाँको निजी शिक्षायात्रा सगरमाथा बोर्डिङ स्कुल बाट शुरु भयो– जहाँ उहाँले शिक्षा भनेको केवल ‘पाठ’ होइन, ‘संस्कार’ हो भनेर देखाउनुभयो । त्यहाँका विद्यार्थीहरू आज पनि सम्झन्छन्– हरि सरले पढाएभन्दा बढी मन बटुलेर सिकाउनुभएको थियो ।
त्यसपछि उहाँले स्थापना गरेको दीप ज्योति इङ्लिस स्कुल– नाम जस्तै ज्ञान र नैतिकताको उज्यालो फैलाउनुभयो । कक्षा–कक्षाभित्रको आवाजमा होइन, कक्षाभित्रका मौन दृष्टिमा उहाँ सिकाउनुहुन्थ्यो– जीवन पढाइभन्दा ठूलो हो ।
अनि शुरु भयो उहाँको शिक्षायात्राको तेस्रो आयाम –न्युटन्स इङलिस बोर्डिङ स्कुल । यहाँ उहाँले परम्परागत शिक्षामा नवप्रयोग, अनुशासन र आत्मविश्वासको त्रिवेणी मिसाउनुभयो । विद्यार्थीहरूलाई पाठ्य पुस्तकभन्दा बाहिर सोच्न प्रेरित गर्दै, उहाँले सिकाउनुभयो– शिक्षा केवल परीक्षा होइन, अनुभव हो ।
अन्ततः उहाँले स्थापना गर्नुभयो, एभरेष्ट स्मार्ट एजुकेशन एकेडेमी, जहाँ उहाँले स–साना बालबालिकाका लागि समयसँगै शिक्षा र प्रविधिको मिलन गराउनुभयो ।
उहाँ भन्नुहुन्थ्यो – स्मार्ट बोर्ड होइन, स्मार्ट सोच चाहिन्छ । त्यो विद्यालय उनको जीवनको अन्तिम मन्दिर बन्यो– जहाँ उहाँले आधुनिक शिक्षा प्रणालीमा मानवीयता मिसाउनुभयो । त्यही मानवीयता नै उहाँको अमरता हो ।
बुबा, दाजुभाइ र भतिजका लागि– घरको आत्मा
हरि सरको व्यक्तित्व कक्षाकोठासम्म सीमित थिएन । उहाँ घरका लागि त्यो आत्मा हुनुहुन्थ्यो– जहाँ बुबासँग पुत्रको स्नेह, दाजुभाइसँग आत्मीयता र भतिजाहरूसँग सानो मित्रताको मिठास मिसिएको थियो ।
हाम्रो घर जाने उहाँको दैनिकी जस्तै भएको थियो । मेरो बुवासँग उहाँको काका–भतिजको भन्दा दाजु–भाइ जस्तै आत्मीयता थियो । बुवा बिरामी हुँदा उहाँले डाक्टर सिन्हालाई घरमा लगेर चिनजान गराउनुभयो जुन दोस्ती उहाँहरुको अन्तिम दिन सम्म कायम रह्यो । जहिले पनि उहाँ घर आइपुगेसँगै हाँसो ल्याउनुहुन्थ्यो, मिठा कुरा ल्याउनुहुन्थ्यो र सबैका मनमा त्यो न्यानोपन छोडेर जानुहुन्थ्यो ।
उहाँको उपस्थितिले घर उज्यालो हुन्थ्यो र आज पनि त्यो उज्यालो सम्झनाको रूपमा बाँकी छ ।
जीवनको अन्त्य होइन, निरन्तरता
वि.सं. २०७९ मंसीर १८ गते– उहाँको शरीरले विश्राम लियो, तर आत्माले होइन । किनकि आत्मा कहिल्यै मर्दैन, विशेषगरी त्यो आत्मा जसले हजारौँलाई पढाएको हुन्छ ।
आज उहाँका विद्यार्थीहरू देशभित्र र बाहिर उज्यालो फैलाइरहेका छन् र त्यो उज्यालो अझै पनि निरन्तर छ, श्रीमती धर्मा पराजुली प्रसाईंको समर्पण र रेखदेखमा । उहाँ अहिले पनि एभरेष्ट स्मार्ट एजुकेशन एकेडेमीलाई त्यही निष्ठा, माया र उद्देश्यका साथ अगाडि बढाउँदै हुनुहुन्छ– जसले हरि सरको सपनालाई जीवित राखेको छ ।
अन्तिम श्रद्धा शब्द
हरि सर, तपाईं जानुभयो भन्न सकिन्न । तपाईं त अझै पनि हाम्रा आँखामा र सम्झनामा हुनुहुन्छ । तपाईंको मुस्कान, तपाईंको बोली, तपाईंको उज्यालो –पुस्तौँ पुस्तासम्म झापाको मुटुमा बाँचिरहनेछ ।
दीप निभ्यो, तर उज्यालो बाँकी छ । शिक्षा, अनुशासन र प्रेमका धरोहर स्व. हरिकुमार प्रसाई (हरि सर) प्रति असिम आदर र अमिट सम्झना ।
