विवेक केशरी प्रसाईं,
लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईंको जीवन लामो थिएन -उहाँ ५४ वर्षको उमेरमै यस संसारबाट विदा हुनुभयो । तर उहाँको जीवनकाल छोटो भए पनि त्यसले छोडेको छायाँ अझै गहिरो र दीर्घकालीन छ ।
सी.के. प्रसाईं (भरत बाबु) र खनुपरुदे राम बाबू प्रसाईलाई चिन्ने धेरैले सामाजिक चेतनाको चर्चा गर्छन् । तर ती व्यक्तित्वहरुको जगमा एक कठोर, अनुशासित र मौन बुबाको अडिग छाया उभिएका थिए -लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईं ।
लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईंको पारिवारिक जीवन आजका आँखाले हेर्दा जटिल देखिन सक्छ । उहाँका चार श्रीमती थिए । तर त्यो जटिलताभित्र पनि उहाँले सन्तानप्रति जिम्मेवारी र कर्तव्यबाट कहिल्यै पन्छिनु भएन ।
वहाँ को पहिलो श्रीमती रुद्रकुमारी प्रसाईबाट उहाँका सन्तान -राम बाबु प्रसाईं र शारदा प्रसाईं थापा हुनुहुन्थ्यो । तेस्रो श्रीमतीबाट सी.के. प्रसाईं (भरत बाबु) र लक्ष्मीदेवी प्रसाईं कट्वाल ले जन्म लिनुभयो ।
बुबाका रूपमा उहाँ कठोर देखिनु हुन्थ्यो, तर त्यो कठोरता
मायाको अनुशासन थियो । उहाँले सन्तानलाई धन-सम्पत्ति भन्दा बढी संस्कार, आत्मसम्मान र जिम्मेवारी दिनुभयो ।
लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईंको जीवन केवल व्यक्तिगत संघर्षको कथा होइन, यो पहाडबाट मधेस झरेको एउटा पुस्ताको सामूहिक इतिहास पनि हो । समाजचिन्तक हर्कलाल गिरिका अनुसार, लप्टन देवी प्रसाद प्रसाईं पहाडको जीवन छोडेर मधेस झरेर स्थायी बसोबास सुरु गर्ने प्रारम्भिक नेपाली पुस्ताका प्रतिनिधि व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । त्यो समय मधेस बसाइँसराइका लागि न त सहज थियो, न त सुरक्षित । तर जोखिम, अभाव र अनिश्चितताबीच पनि उहाँले मधेसलाई आफ्नो कर्मभूमि बनाउनुभयो ।
परिवार तथा स्थानीय मौखिक इतिहासअनुसार, आजको “देवी बस्ती” लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईंको नामबाटै भरत बाबुले नामकरण गरेका हुन् । बिर्तामोडबाट १ किमि उत्तरतर्फ पर्ने देवी बस्ती कुनै औपचारिक योजना वा प्रशासनिक घोषणाबाट होइन, परिश्रम, बसाइँसराइ र सामूहिक श्रमबाट विकसित भएको बस्ती हो । यो बस्ती उहाँसँग जोडिएको स्मृतिको स्थायी चिनोका रूपमा रहँदै आएको छ । देवी बस्तीको नाम आज पनि एउटा व्यक्तिको सम्झनामात्र होइन, पहाडबाट मधेस झरेको साहसिक यात्राको प्रतीक बनेको छ ।
देवी बस्तीको विकाससँगै स्थानीय आवश्यकताले व्यापार र भेटघाटको केन्द्रको माग गर्यो । त्यही आवश्यकताबाट देवी हाटको विकास भयो । परिवारजन र स्थानीय अभिलेखअनुसार, “देवी हाट”को नामकरण पनि लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईंको नामसँग जोडेर खनुपरुदे राम बाबुले राखेका थिए । यो हाट केवल किनबेचको थलो मात्र रहेन -यो सूचना, सम्बन्ध र सामाजिक संवादको केन्द्र बन्यो ।
बुबाले रोपेको स्मृति संस्थागत रूपमा अघि बढाउने काम उहाँका छोरा खनुपरुदे राम बाबु प्रसाईंले गर्नुभयो । स्थानीय शैक्षिक इतिहासअनुसार, “देवी प्राथमिक विद्यालय” खनुपरुदे राम बाबु प्रसाईंको पहलमा स्थापना गरिएको हो । विद्यालयको नाम बुबाको नामसँग जोडेर राखिनु केवल भावनात्मक निर्णय थिएन -यो संस्कार र स्मृतिलाई पुस्तागत रूपमा सुरक्षित गर्ने प्रयास थियो ।
देवी उच्चमाध्यमिक विद्यालय आज शिक्षाको केन्द्र मात्र होइन, बिर्तामोड र आसपासको क्षेत्रका लागि सामाजिक चेतना र अवसरको महत्वपूर्ण आधार बनेको छ ।
लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईं ८ साल मङ्सिर महिनामा ५४ बर्ष को उमेरमा संसारबाट विदा हुनुभयो । उहाँले देखेका सबै सपना आफैं पूरा गर्न समय पाएनन् । तर उहाँको नाममा बसेको बस्ती, उहाँको नामले चलेको हाट र उहाँको स्मृतिमा स्थापना भएको विद्यालयले उहाँको जीवनलाई निरन्तरता दिइरहेका छन् ।
केही मानिसहरू नाम भएर मात्र सम्झिन्छन् । केही मानिसहरू स्थान, संस्था र संस्कार भएर समाजमा जीवित रहन्छन् ।
देवी बस्ती, देवी हाट र देवी उच्चमाध्यमिक विद्यालय लप्टन देवी प्रसाद प्रसाईंको त्यही जीवित इतिहास हुन् -जहाँ स्मृति आज पनि मौन रूपमा बोलिरहेकै छ । उहाँको जीवन
शब्दमा होइन, कर्ममा बोल्ने खालको थियो । आडम्बर होइन, अनुशासन उहाँको पहिचान थियो ।
५४ वर्षमै देहान्त हुनुले उहाँलाई आफ्ना सबै सपना पूरा गर्ने समय दिएन । तर उहाँले रोपेको संस्कारले सन्तानमार्फत आफ्नो यात्रा निरन्तरता दियो । आज लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईं देहमा उपस्थित नहुनु भए पनि, उहाँ एक नाम मात्र होइन -एउटा मौन परम्परा, एउटा अनुशासित जीवनदृष्टि र एउटा पुस्तागत मार्गदर्शन हुनुहुन्छ ।
केही मानिसहरू धेरै बाँचेर चिनिन्छन् । केही मानिसहरू थोरै बाँचेर पनि धेरै अर्थ छोडेर जान्छन् । लप्टन देवीप्रसाद प्रसाईं त्यही दोस्रो श्रेणीका शान्त तर अमिट मानिस हुनुहुन्थ्यो ।
