काठमाण्डौं ।
विश्वका विभिन्न देशमा आर्थिक औपनिवेशवाद लादिरहेको चीनले हिन्द महासागरमा पनि विस्तारवादी नीति लिएको छ । जसको फलस्वरुपले चीनले आर्थिक तथा राजनीतिक संकट भएका म्यानमार र श्रीलंकालाई उपयोग गरेर समुद्री खनिज पत्ता लगाउन जासुसी गर्ने राडार स्टेशनहरु निर्माणको योजना अघि बढाएको छ । यसले सुरक्षा खतरा बढाउने चिन्ता ती देशहरुले गरेका छैनन् । त्यतिमात्रै होइन हिन्द महासागरमा चिनियाँ कब्जा हुँदा यसले एसियामा द्वन्द्व सिर्जना गर्नेछ ।
चीन र संयुक्त राज्य अमेरिका र उनका सहयोगीहरू बीचको शक्ति संघर्षले अहिले पनि हिन्द महासागर क्षेत्रमा अस्थिर अवस्था छ । आफ्ना स्वार्थहरू सुरक्षित गर्न दुवै पक्षले आक्रामक रूपमा रणनीतिक चोकपोइन्टहरू नजिक सैन्य उपस्थितिलाई पछ्याइरहेका छन् । यसले क्षेत्रका साना राष्ट्रहरूमा ठूलो दबाब परेको छ । यी राष्ट्रहरू सावधानीपूर्वक हिड्न बाध्य छन् र तिनीहरूका कार्यहरू यस क्षेत्रका प्रमुख शक्तिहरूले नजिकबाट निगरानी गर्छन् । यी मध्ये सबैभन्दा ठूलो दोषी चीन हो, जसले प्रायः राष्ट्रहरूबाट पक्ष लिनको लागि अन्डरह्यान्ड रणनीतिको सहारा लिइरहेको छ ।
म्यानमार र श्रीलंकामा चिनियाँ लगानी र सञ्चालित “राडार स्टेशनहरू” को रिपोर्टमा भारतीय सुरक्षा प्रतिष्ठान र मिडियाको प्रतिक्रिया यस क्षेत्रमा चीनको विस्तारवादी एजेन्डाको बारेमा बढ्दो चिन्ताको स्पष्ट उदाहरण हो । अमेरिकी सरकारसँग घनिष्ठ सम्बन्ध भएको कम्पनी, म्याक्सर टेक्नोलोजीले जनवरी २०२३ मा स्याटेलाइट छविहरू जारी गर्योि जसले म्यानमारको ग्रेट कोको टापुमा निर्माण गतिविधिहरू पुनः सुरु भएको देखाएको थियो । तस्बिरहरूले दुई नयाँ ह्याङ्गर, नयाँ आवास ब्लक, र थप निर्माणका लागि खाली जग्गाको निर्माणलाई चित्रण गरेको छ, जसले चीनको नियतमाथि शंका उत्पन्न गरेको छ ।
यो चीनको सलामीसँग मिल्दोजुल्दो छ । स्लाइसिङ रणनीति, जहाँ हानिरहित कार्यहरू पछि ठूलो, नराम्रो योजनाको हिस्सा भएको खुलासा गरिन्छ । उदाहरणका लागि, चीनले प्रायः आफ्नो जहाजहरू दक्षिण चीन सागरमा पठाउँछ, अन्य राष्ट्रहरूको सीमाना उल्लङ्घन गर्दै, र यसलाई “अनुसन्धान अन्वेषण” को रूपमा लेबल गर्दछ । यस मामिलामा चीनलाई कुनै किसिमको छुट दिनु खतरनाक र मूर्खता हो ।
चथम हाउसको लागि एक रिपोर्टमा, डेमियन साइमन र जोन पोलकले ग्रेट कोकोको सन्दर्भमा चीनले म्यान्मारलाई आफ्नो नौसेनाको जासुसी गर्न प्रयोग गर्न सक्छ भन्ने भारतको लामो समयदेखि रहेको आशंकालाई प्रकाश पारे । लेखकहरूले उल्लेख गरे कि षडयन्त्र सिद्धान्तहरूले कोको आइल्याण्ड चेन वरिपरि छलफलमा प्रभुत्व जमाएको छ, म्यानमारले यसलाई बलियो बनाउन कुनै पनि कदम चालेको छ ।
सैन्य उपस्थिति यसको पछाडि चिनियाँ हात रहेको देखिन्छ । चीनको यस्तो कार्यले क्षेत्रको अस्थिरता मात्रै थपिरहेको छ र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले यसको निन्दा गर्नुपर्छ ।
भारतीय मिडियाले “गुप्तचर स्रोत” लाई उद्धृत गर्दै चीनको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरेको छ, श्रीलंकाको दक्षिणी क्षेत्रमा राडार स्टेशन स्थापना गर्ने योजना छ, जसले हिन्द महासागरमा चीनको आक्रामक विस्तारवादी एजेन्डाको बारेमा थप शङ्का बढाउँछ । यी चिन्ताहरू निराधार छैनन्, चीनले केही महिनाअघि अमेरिकामा जासुसी गर्ने मौसमी बेलुन पनि पठाएको थियो । ट्यान्ट र सलामी काट्ने रणनीति चीनका लागि नयाँ होइन । इकोनोमिक टाइम्सले रिपोर्ट गरे अनुसार श्रीलंकाको प्रस्तावित राडार स्टेशनमा भारतीय नौसेनाका गतिविधिहरू मात्र होइन, दक्षिणी भारतका कुडानकुलम र कल्पक्कम आणविक ऊर्जा संयन्त्रहरू जस्ता महत्वपूर्ण रणनीतिक सम्पत्तिहरू पनि निगरानी गर्ने क्षमता छ ।
कुडनकुलम र कल्पक्कम प्लान्टहरू भारतको आणविक ऊर्जाको प्रमुख स्रोत हुन् र कुनै पनि शत्रुतापूर्ण कार्यका कारण तिनीहरूको अवरोधको सम्भावनाले भारतको ऊर्जा सुरक्षामा गम्भीर खतरा खडा गर्छ । यसबाहेक, रडार स्टेशनले डिएगो गार्सियामा अमेरिकी सैन्य आधारको गतिविधिहरू पनि ट्र्याक गर्न सक्छ, जुन यस क्षेत्रमा अमेरिकाको लागि महत्त्वपूर्ण सम्पत्ति हो । यस आधारका गतिविधिहरूमा कुनै पनि निगरानी वा हस्तक्षेपलाई प्रत्यक्ष रूपमा हेरिनेछ, साथै संयुक्त राज्य अमेरिकाको राष्ट्रिय सुरक्षा को लागी खतरा र क्षेत्रीय स्थिरता को लागी गम्भीर प्रभाव हुन सक्छ । यस राडार स्टेशनको निर्माण र सञ्चालनमा चीनको संलग्नता रहेको तथ्यले हिन्द महासागर क्षेत्रमा पहिलेदेखि नै तनावपूर्ण भूराजनीतिक वातावरणलाई थपेको छ ।
श्रीलंका र म्यानमारमा चीनको बढ्दो उपस्थिति लामो समयदेखि अनुमान र विवादको स्रोत भएको छ, जसलाई भारतले यस क्षेत्रमा आफ्नो प्रभावलाई कमजोर पार्ने चीनको रणनीतिको महत्त्वपूर्ण भागको रूपमा हेरेको छ । भारतीय मिडियाले यी राष्ट्रहरूमा भएका विभिन्न घटनाक्रममा चीनको संलग्नता रहेको आरोप लगाउँदै अनगिन्ती लेखहरू मंथन गरेको छ, जसले पहिलेदेखि नै तनावपूर्ण भूराजनीतिक वातावरणलाई थपेको छ ।
सन् १९८० को दशकमा म्यानमारको सेना र चीनबीचको सम्बन्ध न्यानो हुँदै जाँदा म्यानमार चीनको “उपग्रह” वा “ग्राहक राज्य” बन्ने अनुमान गर्ने रिपोर्टहरू देखा पर्यो” । चीनबाट म्यानमारको जन्टामा ठूलो संख्यामा हतियार बिक्री हुने गरेको छ । मिडिया, शैक्षिक साहित्य र पुस्तकहरूमा म्यानमारमा चिनियाँ सैन्य अड्डाहरूको सन्दर्भले मात्र यो धारणालाई बढावा दिएको छ ।
चीनका यी कार्यहरूले क्षेत्रीय तनाव बढाउन र हिन्द महासागर क्षेत्रको स्थायित्वलाई खतरामा पार्न मात्र काम गर्छ । चीन, म्यानमार र श्रीलंकाले यी सम्बन्धहरूको महत्त्व र क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय कलाकारहरूको संलग्नता भए पनि आफ्नो विकासशील सम्बन्धको विस्तृत जानकारी दिन असफल भएका छन् । मामिलाहरू स्पष्ट पार्नुको सट्टा, संलग्न पक्षहरूले अस्पष्ट प्रेस विज्ञप्ति जारी गरेका छन् जसले तिनीहरूको आर्थिक सम्झौताको विशिष्टता वा तिनीहरूको रक्षा लिङ्कहरूको सटीक प्रकृतिको बारेमा थोरै खुलासा गरेको छ ।
यसबाहेक, प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना गर्न र उनीहरूको समग्र असुरक्षाको भावनालाई विदेशी सैन्य हस्तक्षेपको स्पष्ट डरभन्दा बाहिर म्यानमार जन्टाको रणनीतिक अभिप्रायको बारेमा थोरै बुझाइ छ । विश्वव्यापी व्यवस्थालाई गलत सन्देश पठाइएको छ । यदि चीनसँग लुकाउन केही छैन भने, म्यानमार र श्रीलंकासँगको सम्बन्ध किन सार्वजनिक रूपमा खुलाउन सक्दैन रु भारतलाई विश्वासघाती चीनविरुद्ध आफ्नो हित रक्षा गर्ने अधिकार छ । एजेन्सी
