काठमाण्डौ,
विश्व बैंक र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको हालैका प्रतिवेदनहरूले चिनियाँ अर्थतन्त्रको बललाई घटाएको छ भने भारतीय अर्थतन्त्रलाई विश्वव्यापी रूपमा ‘स्टार परफॉर्मर’ को रूपमा प्रशंसा गरिएको छ। विश्व बैंकको प्रतिवेदन (डिसेम्बर १४) ले महामारीबाट चिनियाँ अर्थतन्त्रको रिकभरीलाई नाजुक भन्दै सन् २०२४ मा चिनियाँ अर्थतन्त्र तीव्र गतिमा सुस्त हुने दाबी गरेको छ ।
सन् २०२४ मा चिनियाँ अर्थतन्त्रको वार्षिक वृद्धिदर ५.२ प्रतिशतबाट ४.५ मा झर्ने छ । चीनले सम्पत्ति क्षेत्रको साथसाथै चिनियाँ निर्यातको लागि विश्वव्यापी मागमा गम्भीर गिरावट देखेको छ, उच्च ऋण अनुपात सिर्जना र उपभोक्ताहरू बीचको विश्वास घटेको छ। कारखाना र निर्माणमा भर्खरैको लगानी र सेवाहरूको बढ्दो मागले प्रेरित गरेको अस्थायी रिकभरी आगामी वर्षहरूमा अनिवार्य रूपमा फिक्किनेछ।
विश्व बैंकको प्रतिवेदनअनुसार सन् २०२३ मा चिनियाँ अर्थतन्त्रको वृद्धिदर ५ प्रतिशतको हाराहारीमा रहने अनुमान गरिएको छ तर केही महिनाभित्रै अर्थशास्त्रीहरूले प्रक्षेपण गरेअनुसार अन्य नकारात्मक पक्षका कारण यो वृद्धिदर घट्ने छ । विश्व बैंकको अनुमान अनुसार चिनियाँ अर्थतन्त्रको वृद्धिदर सन् २०२४ मा ४.५ प्रतिशत रहेकोमा सन् २०२५ मा थप घटेर ४.३ प्रतिशतमा पुग्ने छ। जे होस्, विगत दुई वर्षमा चीनको दोहोरो अंकको वृद्धिदर दशकहरू अब विगतको कुरा हो। तथ्याङ्कले विगत केही वर्षमा चिनियाँ अर्थतन्त्रको वृद्धि दरमा उतारचढाव आएको देखाएको छ। रेकर्ड गरिएको वृद्धि दर २०२० मा २.२ प्रतिशत, २०२१ मा ८.४ प्रतिशत र २०२२ मा तीन प्रतिशत थियो। महामारीको समयमा यात्रा र अन्य गतिविधिहरूमा कडा सीमाले उत्पादन र यातायात क्षेत्रलाई असर गरेको थियो। यी अवरोधहरूले जागिर हानि पुर्यायो। अमेरिकाले चीनलाई अत्याधुनिक प्रविधि हस्तान्तरणमा लगाएको प्रतिबन्धका कारण प्रविधि क्षेत्रमा देखिएको संकटले बेरोजगारी पनि बढाएको छ ।
यी रियल इस्टेट क्षेत्रमा मन्दी संग जोडिएको छ। चिनियाँ अर्थतन्त्रमा यी सबै अवरोधहरूको संयुक्त प्रभाव उपभोक्ता खर्चमा कटौती भएको छ। विश्व बैंकको प्रतिवेदनले महामारीपछिको रिकभरीमा चीनमा सृजना गरिएका अधिकांश रोजगारी कम पारिश्रमिकसहित सेवा उद्योगमा कम दक्ष काम भएको उल्लेख गरेको छ। चीन कथित रूपमा एक कम्युनिस्ट देश हो तर सामाजिक सुरक्षा जाल प्रकृतिमा थ्रेडबेर छ, जसले उपभोक्ताहरू बीचको विश्वासको न्यून स्तर निम्त्याउँछ। यसबाहेक, जनसङ्ख्या चाँडै बुढ्यौली हुँदैछ, जसले युवा पुस्ताहरूलाई बूढापाकाहरूलाई सहयोग गर्न कमाउने कोष्ठकमा भारी बोझ राखेको छ। विश्व बैंकको प्रतिवेदनमा भनिएको छ, “आउटलुक निकै तल झर्ने जोखिमको विषय हो।” घरजग्गा क्षेत्रमा लामो समयसम्मको मन्दीले व्यापक असर पार्नेछ र स्थानीय सरकारका निकायहरूको पहिलेदेखि नै दबाबमा परेको वित्तलाई थप निचोड गर्नेछ।
उत्पादकहरूले चिनियाँ उत्पादनहरूको विश्वव्यापी माग घट्ने जोखिमको सामना गरिरहेका छन्। विश्व बैंकको प्रतिवेदनले २०२१ र २०२२ मा रियल इस्टेटमा १८ प्रतिशतले लगानी घटेको र सयौं अर्ब डलरको ओभरएक्सटेन्डेड प्रोपर्टी डेभलपरहरूको चुक्ता नगरिएको ऋण समाधान गर्न अझै धेरै काम गर्नुपर्ने देखाएको छ। जनवरी र अक्टोबर २०२३ बीचको अवधिमा, नयाँ सम्पत्ति बिक्रीको मूल्य एक वर्ष अघिको तथ्याङ्कको तुलनामा पाँच प्रतिशतले घटेको छ। नयाँ जग्गाको निर्माण २५ प्रतिशतभन्दा बढीले घटेको छ । १.४ अर्ब जनसंख्या भएको देशको बजारको ८० प्रतिशतभन्दा बढी हिस्सा ओगटेका साना सहरहरूमा सम्पत्ति क्षेत्रको मन्दी सबैभन्दा खराब थियो, विश्व बैंकको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।
कोभिड-१९ महामारीको ओमिक्रोन चरणमा उपभोक्ता खर्चमा ह्रास आएको थियो र त्यसयता स्थिर रहेको विश्व बैंकको प्रतिवेदनले जनाएको छ। सिमेन्ट, स्टिल र अन्य उत्पादन क्षेत्रमा ठूलो क्षमता भएको र चीनसँग पर्याप्त आधुनिक सडक, बन्दरगाह, रेलमार्ग र आवास परियोजनाहरू भएकाले सरकारी खर्चले चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई अझ बढावा दिने सम्भावना कम छ। न त यो उपभोक्ता खर्च वृद्धि को विकल्प हुन सक्छ।
यसबाहेक, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) ले आफ्नो २०२३ लेख IV मा ‘चीनमा मिसन’ शीर्षकमा चीनको घट्दो वृद्धि दरको निम्न कारणहरू पहिचान गरेको छ – उमेर बढ्दै गएको नकारात्मक प्रभाव, लगानीमा कम प्रतिफल र भू-आर्थिक विभाजन। उपायको रूपमा आईएमएफले उत्पादकत्व बढाउने उद्देश्यले फराकिलो र बजार समर्थक संरचनात्मक सुधारहरूको सुझाव दियो। यद्यपि यो सुधारात्मक उपाय चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङका लागि मन नपर्ने हुन सक्छ जसले चीनलाई माओत्सेतुङको शास्त्रीय साम्यवादको दिनमा फर्काउन चाहन्छन् ।
यसको विपरीत, आईएमएफले आफ्नो प्रतिवेदनमा भारतको आर्थिक प्रदर्शनको प्रशंसा गरेको छ। आईएमएफको कार्यकारी बोर्डले भारतलाई विश्वव्यापी वृद्धिमा १६ प्रतिशत योगदान दिने ‘स्टार परफॉर्मर’ भनेको छ। यसले भारतको डिजिटल सार्वजनिक पूर्वाधार र बलियो सरकारी पूर्वाधारलाई श्रेय दिएको छ जसले दिगो विकासको लागि धक्का दिएको छ। विश्वव्यापी स्तरमा वित्तीय र तरलता समस्याहरू सम्बोधन गर्ने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाले भारतको निकटकालीन वित्तीय नीति र भारतीय रिजर्व बैंकको सक्रिय मौद्रिक नीति कार्यहरूको पनि प्रशंसा गरेको छ।
आईएमएफले आर्थिक वर्ष २०२३-२४ मा भारतको अर्थतन्त्र ६.३ प्रतिशतले वृद्धि हुने प्रक्षेपण गरेको छ । भारतीय अर्थतन्त्रको लचिलोपन र बृद्धि महामारी जस्ता विश्वव्यापी चुनौतीहरूको बीचमा आएको छ। यो चुनौतीको सामना गर्दा चिनियाँ अर्थतन्त्र खस्किएको छ। विवेकपूर्ण बृहत् आर्थिक नीतिहरूको सहयोगमा, भारत यस वर्ष विश्वको सबैभन्दा द्रुत बृद्धि हुने प्रमुख अर्थतन्त्रहरू मध्ये एक हुने ट्र्याकमा छ, आईएमएफले अवलोकन गर्यो। सरकारले पूर्वाधारमा लगानी गर्न र विकासका लागि ठोस आधारका लागि आवश्यक पर्ने रसद विकास गर्न गरेको बलियो दबाब उल्लेखनीय वृद्धिको प्रमुख प्रेरक शक्ति हो, आईएमएफले अवलोकन गरेको छ। डिजिटलाइजेशन भनेको संरचनात्मक सुधार हो जसले भारतलाई भविष्यमा उत्पादकत्व र वृद्धिको लागि बलियो प्लेटफर्ममा राखेको छ, आईएमएफको प्रतिवेदनले अवलोकन गरेको छ।
थप व्यापक सुधारको कार्यान्वयनसँगै भारतसँग अझ उच्च वृद्धिदर हासिल गर्ने सम्भावना छ। वास्तवमा, आईएमएफ र विश्व बैंक दुवैले चीनको भन्दा भारतको उल्लेखनीय आर्थिक सुधारलाई स्वीकार गरेका छन्। विश्वका दिग्गजहरूले चीनबाट आफ्नो आधारहरू सार्दै भारतलाई आफ्नो उत्पादन केन्द्रको रूपमा परिणत गरिरहेका छन्। एप्पलले भारतमा आफ्नो नयाँ आईफोन १५ एसेम्बल गर्न थालेको छ । ताइवानको फक्सकनले भारतमा अर्धचालकहरू बनाउन वेदान्तसँग मिलेर काम गरेको छ। चिनियाँ अर्थतन्त्रको घट्दो बृद्धिदरलाई रोक्ने बेइजिङको चिन्ता र भारतीय अर्थतन्त्रले चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई उछिनेको दिन टाढा नहुने डरसँगै चीनका राष्ट्रपति सीले सुधार गर्ने हालै गरेको प्रयासले धोका दिएको छ।
चीनमा थप अमेरिकी लगानी आकर्षित गर्न अमेरिकासँग सर्तहरू। नोभेम्बर १४, २०२३ मा, राष्ट्रपति सीले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बिडेनसँग भेट्न सान फ्रान्सिस्कोको यात्रा गर्नुभयो। पछि चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले सुधार गर्ने र चीन चाँडै लगानीकर्तामैत्री बन्नेछ भनी निजी क्षेत्रलाई विश्वास दिलाउन राष्ट्रपति सीले चीनको आर्थिक राजधानी शाङ्घाइको पनि यात्रा गरे। राष्ट्रपति सीको संयुक्त राज्य अमेरिका भ्रमणको एजेन्डामा आर्थिक मुद्दाहरू उच्च थिए। चीनमा अमेरिकी लगानी आकर्षित गर्न र विदेशी लगानीकर्ताहरूले चीनबाट टाढा रहने प्रवृत्तिलाई उल्टाउन जनसम्पर्क अभ्यास। सीले एसिया-प्यासिफिक इकोनोमिक कोअपरेसन सीईओ शिखर सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै भने, ‘हामी विश्वभरका व्यापारिक समुदायका साथीहरूलाई चीनमा लगानी गर्न र आफ्नो पदचिह्न गहिरो बनाउन आमन्त्रित गर्दछौं।’ उनले बौद्धिक सम्पत्ति चोरीदेखि डाटा सुरक्षासम्म चीनमा विदेशी लगानीकर्ताहरूलाई रिस उठाउने वस्तुहरूको सूचीमा कारबाही गर्ने वाचा पनि गरे। सीको चिन्ताको कारण वास्तविक थियो।
नोभेम्बरको सुरुमा, चीनले सन् १९९८ पछि पहिलो पटक आफ्नो प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी नकारात्मक भएको रिपोर्ट गरेको थियो। अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनलाई आफ्नो सार्वजनिक टिप्पणीमा, रोयटर्सले रिपोर्ट गरे अनुसार, राष्ट्रपति सीले संयुक्त राज्य अमेरिकासँग चिनियाँ शान्तिपूर्ण सहअस्तित्वको सुझाव दिए। उनले व्यापारका लागि चीन ‘अमेरिकासँग साझेदार र मित्र’ बन्न तयार रहेको बताए। विश्लेषकहरूका अनुसार, उनको टिप्पणीहरू विभिन्न उद्योगहरूमा चीनको क्र्याकडाउन र केही व्यापार अधिकारीहरू विरुद्ध निकास प्रतिबन्ध र नजरबन्दको प्रयोगमा विश्वव्यापी व्यापार समुदायको चेतावनीलाई सम्बोधन गर्नका लागि थियो।
‘चीन लगानीयोग्य छ कि छैन भनेर हामी बहस गर्दैछौं भन्ने तथ्य चीनको लागि वास्तविक समस्या हो,’ रोयटर्सको रिपोर्टले पेन्टागनका पूर्व अधिकारी ड्र्यू थम्पसनलाई उद्धृत गरेको छ उनी अहिले सिंगापुर युनिभर्सिटीमा विद्वान छन् । सान फ्रान्सिस्कोमा अमेरिकी लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गरेको केही समयपछि राष्ट्रपति सीले चीनको वित्तीय र आर्थिक केन्द्र शाङ्घाइको भ्रमण गर्नुभयो। तीन वर्षमा उनको पहिलो भ्रमण। उनको भ्रमणको उद्देश्य विदेशी कम्पनीहरु देशबाट बाहिर निस्किएपछि व्यवसायिक आत्मविश्वास बढाउनु थियो । चीनको आधिकारिक समाचार एजेन्सी सिन्ह्वाले भ्रमणपछिको सम्पादकीय पृष्ठमा टिप्पणी गरेको छ, ‘महासचिव सी जिनपिङको सांघाई भ्रमणले महत्वपूर्ण संकेतहरू दिएको छ ।
‘साङ्घाई देशको सुधार र खुलापनको अग्रगामी हुनुपर्छ,’ राष्ट्रपति सीलाई सिन्ह्वामा उद्धृत गरिएको थियो। कमजोर हुँदै गएको चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई पुनरुत्थान गर्नका लागि अमेरिकासँग सहयोग खोज्ने राष्ट्रपति सीको कदमले चीनलाई शास्त्रीय साम्यवादको दिनमा फर्काउने उनको नीतिको असफलतालाई पनि संकेत गर्छ। नेपाल पाना
