काठमाण्डौं ।
चाइना पावर कम्पनी डिफल्टर घोषित भएपछि बंगलादेशमा चिनियाँ लगानीमा सञ्चालित आयोजनाको प्रगतिलाई ठूलो धक्का लागेको छ । यो विकासले बेल्ट रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) अन्तर्गत नियोजित धेरै परियोजनाहरूको लागि चिनियाँ कोषलाई असर गर्ने छ।
अब चाइना एक्जिम बैंकले ऋण तिर्न ढिलाइ भएको भन्दै बंगलादेश–चाइना पावर कम्पनीको संयुक्त लगानीमा इभेन्ट अफ डिफल्ट (ईओडी)को अस्थायी सूचना जारी गरेको छ । चाइना एक्जिम बैंकका डेपुटी महाप्रबन्धक ए एम खुर्सेदुल आलमले चेतावनी दिए कि “यसले अन्ततः बंगलादेशमा चलिरहेका अन्य सबै परियोजनाहरूमा प्रतिकूल प्रभाव पार्नेछ।”
पूर्ण रकम निकासा नहुँदा ऋण चुक्ता गर्नुपर्ने माग र अधिकांश आयोजना पूरा नभएकाले चिन्ता बढेको छ । बंगलादेश पहिले नै चिनियाँ ऋणको ढिलो र ढिलाइबाट पीडित छ। बंगलादेश सरकारको आर्थिक सम्बन्ध डिभिजन (ईआरडी) का अनुसार चीनले प्रतिज्ञा गरेको कोषको निकासा सुस्त भएको छ।
चीनले हालसम्म नौवटा आयोजनाका लागि ४ अर्ब ४७ करोड अमेरिकी डलर निकासा गरिसकेको छ भने प्रतिबद्ध रकम ८ अर्ब ८ करोड अमेरिकी डलर रहेको छ । यसले बंगलादेशका विज्ञहरू र नीति निर्माताहरूलाई चासो दिएको छ किनकि द्विपक्षीय सम्झौता अनुसार नियमित किस्तामा ऋण जारी गर्नुपर्छ।
ढाकास्थित नीति अनुसन्धान संस्थान (पीआरआई) का कार्यकारी निर्देशक अहसान एच मन्सुरले चीनसँग कोष जारी गर्ने कानूनी दायित्व भएकाले यसलाई “रहस्यमय” भने। “चीनसँग ऋण सम्झौता भइसकेको छ, त्यसोभए चलिरहेका आयोजनाका लागि रकम निकासा गर्न किन ढिलाइ गर्ने ? चीनमा कोषको कमी छैन,’ उनले भने।
ERD अधिकारीहरूले ऋण स्वीकृत गर्न र किस्ताहरू जारी गर्न चिनियाँहरूले अपनाएको लामो समयरेखा औंल्याए। सन् २०१७ मा ढाका-आशुलिया एक्सप्रेसवे परियोजनाका लागि चीनले १.१२ बिलियन अमेरिकी डलर दिने वाचा गरेको थियो तर चीनले अहिलेसम्म १७ करोड अमेरिकी डलर मात्र जारी गरेको छ। आयोजनाको सात वर्षपछि १२ प्रतिशत मात्रै भौतिक प्रगति देखिएको छ ।
ढिलो ऋण स्वीकृति प्रक्रियाले लागत बढेको छ र परियोजना कार्यान्वयनमा ढिलाइ भएको छ। समयमै ऋण सम्झौता हुन नसक्दा राजशाही वासा सतह जल प्रशोधन प्लान्ट कम्तिमा तीन वर्ष ढिलो भएको छ ।
यसबाहेक, बंगलादेशले पानी प्रशोधन प्लान्टको लागि थप तिर्ने तयारी गरेको छ किनभने चिनियाँले अन्तर्राष्ट्रिय बोलपत्र अस्वीकार गरेको छ। “यो ऋणमा आयोजनाको ठेकेदार छनोट गर्ने ऋणदाता चीनबाट पनि हुन्छ। यी बाँधिएका ऋण भएकाले तिनीहरूको खरिद मूल्य बढी हुन्छ, ”बंगलादेश सरकारका पूर्व सचिव एम. फौजुल कबीर खानले भने।
बंगलादेशले यसअघि चीनको लगानीमा सञ्चालित आयोजनाहरूको पुन: मूल्याङ्कन गर्न खोजेको थियो र चिनियाँ अवस्थाले चिनियाँ ऋणको प्रभावकारी ब्याजदर १०-१५ प्रतिशतसम्म पु¥याएकोले लागत घटाएको थियो। धेरै विश्वव्यापी विशेषज्ञहरूले चिनियाँ ऋण, चिनियाँ कम्पनीहरूको बलियो सहभागिता र उच्च ब्याज दरमा चिन्ता व्यक्त गरेका छन्।
तर, यसले चीनलाई चिन्तित बनाएको छ । त्यसैले महत्वपूर्ण रेल लाइनको कामलाई रोक्ने धम्की दिएर हात मोड्न बाध्य भयो । “मलाई विश्वास छ कि चिनियाँ परियोजनाहरू सधैं अति मूल्यवान हुन्छन्। तर तिनीहरू पहिले नै उन्नत चरणमा पुगिसकेकाले एकतर्फी कटौतीले चीनको अहंकारलाई चोट पुर्याएको हुन सक्छ, ”मन्सुरले भने।
समग्रमा बंगलादेशमा चिनियाँ लगानीमा निर्माण भएका आयोजनाहरूको गति निकै सुस्त रहेको छ । सन् २०१६ मा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमणका क्रममा प्रस्तावित करिब २७ आयोजनामध्ये अहिलेसम्म तीनवटा मात्रै सम्पन्न भएका छन् । यीमध्ये अधिकांश परियोजनाहरू अहिले सान्दर्भिक रहन छाडेका छन्, ईआरडी सचिव शरीफा खानले भने।
साथै, चीनले बीआरआई अन्तर्गत बंगलादेशलाई दिने रकममा चासो गुमाएको हुन सक्छ। यदि परियोजनाहरू चीनका लागि लाभदायक रहे भने बेइजिङले गरेका प्रतिबद्धताहरू भाप गुमाउँछन्, टम ब्याक्सटर, चाइना डायलगका ग्लोबल चाइना सम्पादकले भने। “यदि चिनियाँ कम्पनीहरू पैसा कमाउनको लागि बलहरू राम्रोसँग पङ्क्तिबद्ध छैनन् भने, आशयको उच्च-स्तरीय कथनहरू वास्तवमै मैदानबाट बाहिर आउने छैनन्,” उनले भने।
चाइना एक्जिम बैंकले बंगलादेशलाई समयमै ऋण तिर्न नसके थप आर्थिक सहयोग रोक्ने धम्की दिएको छ । यस्तो पृष्ठभूमिमा, बीआरआईको नेतृत्वमा रहेका ठूला परियोजनाहरूबाट घट्दो प्रतिफल र चिनियाँ ऋण तिर्नको दबाबले बंगलादेशको बृहत् आर्थिक स्थिरता र विदेशी सञ्चितिमा गम्भीर असर पार्न सक्छ।
बंगलादेशको केन्द्रीय बैंकका पूर्व प्रमुख अर्थशास्त्री मुस्तफा कमल मुजेरीले ठूला आयोजनाको वास्तविक र अनुमानित प्रतिफलबीच मेल नमिल्दा वैदेशिक ऋण बोझ हुने बताए । उनले भने, “ऋण तिर्ने आवश्यकताहरू द्रुत गतिमा बढ्दै गएका छन् र निरन्तर बढ्दै जानेछन् । “विदेशी ऋण लिँदा होशियार र छनौट हुन आवश्यक छ,” मुजेरीले थपे।
