काठमाण्डौं ।
टिम कुक यो महिनाको सुरुमा एप्पलको पहिलो भौतिक स्टोर खोल्न भारत पुगे। उनले ठूलो तामझामका साथ साथ स्वागत पाए।
एप्पलका सीइओलाई जयजयकार र ताली बजाएर स्वागत गरिएको थियो। समारोहमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँगै भारतीय उच्च अधिकारीहरु समेत उपस्थित भए।
कुकको भ्रमण एक शीर्ष विश्वव्यापी कार्यकारीको पछिल्लो कर्पोरेसन र सरकारहरूले भारतसँग व्यापार गर्न देखाएको चासोको बढ्दो लहरको उदाहरण साबित गरायो।
कुकको सोही ऐतिहासिक यात्राको केही दिनपछि प्रेट ए म्यान्जर एक ट्रेंडी ब्रिटिस स्यान्डविच चेनले आफ्नो पहिलो आउटलेट व्यापारिक राजधानी मुम्बईमा स्थापना ग¥यो।
अमेरिकी इलेक्ट्रोनिक्स कम्पनी एप्पलको चीनमा रहेको कारखानाले संसारभरका बजारमा उत्पादन पु¥याउन धेरै वर्षदेखि सहज थियो। कम लागतमा अपेक्षा अनुसारको परिमाणमा उत्पादन भइरहेको थियो। तर, कोरोना महामारीसँगै आपूर्ति शृंखलामा अवरोध आएपछि एप्पल चीन छाड्ने मनस्थितिमा पुगेको हो।
एप्पलले भारतमा उत्पादनमा उल्लेख्य रूपमा विस्तार गरेको छ। गत हप्ता, आफ्नो भ्रमणको क्रममा कुकले भारतभर थप लगानी गर्ने वाचा गरेका थिए। केही साताअघि फक्सकनका प्रमुखले पनि भारत भ्रमण गरी मोदीसँग भेट गरेका थिए। ताइवानी इलेक्ट्रोनिक्स निर्माता, जसले एप्पललाई आपूर्ति गर्छ। गत वर्षको अन्तमा भारतमा सब भन्दा छिटो बढिरहेको निर्माताहरू मध्ये एक हो। यसले पनि भारतमा आफ्नो व्यापार विस्तार गर्न खोजिरहेको छ।
भारतमा एप्पलको उत्पादन र लगानी बढ्दै गएकाले निश्चित रूपमा देशमा इलेक्ट्रोनिक्स इकोसिस्टम निर्माण गर्ने र अन्य बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूलाई पनि व्यापक रूपमा प्रोत्साहित गर्ने आशा जगाएको क्यापिटल इकोनोमिक्सका सहायक अर्थशास्त्री थामाशी डे सिल्भाले बताए।
संयुक्त राष्ट्र संघको गणना अनुसार भारत यस साताको अन्त्यमा चीनलाई उछिन्दै विश्वको सबैभन्दा बढी जनसंख्या भएको देश बनेको छ। अब अर्थतन्त्रले जनसांख्यिकीय शक्तिलाई चीनलाई अन्य तरिकामा विस्थापित गर्न प्रयोग गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गरेको छ।
१.४ अर्ब जनसंख्या भएको देश भारतमा लगानीको विषय स्पष्ट छ। हालैका भूराजनीतिक परिवर्तनहरूले झन यसलाई बलियो बनाएको छ। पश्चिमा नेताहरूले समान मूल्यमान्यता भएका देशहरूसँग आर्थिक सहयोग बढाउन खोज्दा विश्वको सबैभन्दा ठूलो देश भारतले लाभ उठाउने मानिएको छ।
‘हालसम्म धेरै देश र कम्पनीहरूले आफ्ना सबै व्यवसायहरू चीनको टोकरीमा राखेका थिए,’ दिल्ली स्कूल अफ इकोनोमिक्सका प्रोफेसर पार्थ सेनले भने, ‘पश्चिमा र बेइजिङको बीचमा तनाव बढ्दै गएको बेला त्यहाँ विविधता ल्याउने एउटा चाल छ। त्यो चालले गर्दा भारत यसमा फिट हुन्छ।’
भारतमा अहिले भएको जनसांख्यिक लाभांशमा ठूलो जमात काम गर्ने उमेर समुहका छन्। जसले आर्थिक वृद्धिको ठूलो अवसरलाई प्रतिनिधित्व गरिरहेको छ। यसको विशाल उपभोक्ता बजार र किफायती श्रमको ठुलो संभावनाले पनि विश्वव्यापी ब्रान्डहरू र व्यापारिक साझेदारहरूको ध्यान भारत तिर खिचिरहेको जनाइएको छ।
औद्योगिक क्षेत्रलाई बढावा दिन र निर्यात बढाउने प्रयासमा भारत सरकारले स्वतन्त्र व्यापार सम्झौताहरू हस्ताक्षर गर्न खोजिरहेको छ। यो कदमलाई विश्वभर न्यानो स्वागत गरिएको छ।
सन् २०२१ देखि भारतले अस्ट्रेलिया, संयुक्त अरब इमिरेट्स र मौरिसससँग सम्झौता गरिसकेको छ। यसले युरोपेली संघ, बेलायत र क्यानडासँग पनि सम्झौताहरू गरिरहेको छ। गत वर्ष युक्रेनमा आक्रमण गरेपछि पश्चिमासँगको व्यापारमा कमी आएको रुसले पनि भारतसँग सम्बन्ध बढाउन चासो राखेको छ। क्यापिटल इकोनोमिक्सका उपप्रमुख उदीयमान बजार अर्थशास्त्री शिलान शाहका अनुसार यो कदमलाई जोखिमपूर्ण रूपमा हेरिएको छ।
किनकि यो नयाँ दिल्लीको लागि मस्कोदेखि वासिङट्नसम्म खुशी राख्न एउटा कठिन सन्तुलन बनाउनुपर्ने देखिन्छ। अमेरिका र भारतले हालैका महिनाहरूमा विशेषगरी रक्षा र प्रविधिमा आफ्नो सम्बन्धलाई बलियो बनाउन कदम चालेका छन्। किनकि उनीहरूले बढ्दो आक्रामक चीनको उदयलाई रोक्न प्रयास गरिरहेका छन्।
गत जनवरीमा ह्वाइट हाउसले भारतसँग साझेदारी सुरु ग¥यो, जुन वासिङट्नले अन्य देशहरूलाई एआई, सैन्य उपकरण र अर्धचालकहरूमा चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न मद्दत गर्ने आशा गरेको थियो।
अमेरिकाले यो सम्झौतालाई आफ्नो लोकतान्त्रिक मूल्य र प्रजातान्त्रिक संस्थाहरूलाई मात्र सुदृढ पार्ने दाबी गरेको थियो। यद्यपि ती आदर्शहरू विपक्षी राजनीतिज्ञहरू र मिडियामाथि भारतको हालैको क्र्याक डाउनले कमजोर पारेको छ।
फरवरीमा अमेरिकी विमान निर्माताको तेस्रो–सबैभन्दा ठूलो बिक्रीमा एयर इन्डियाले बोइङबाट २०० भन्दा बढी विमानहरू किनेको थियो। यसले राष्ट्रपति जो बाइडेनले अमेरिका–भारत आर्थिक साझेदारीको बलको रुपमा प्रशंसा गरेका छन्।
‘प्रधानमन्त्री मोदी सँगसँगै साझा विश्वव्यापी चुनौतिहरूको सामना गर्न जारी राख्दै म हाम्रो साझेदारीलाई अझ गहिरो बनाउन तत्पर छु,’ बाइडेनले भनेका थिए। त्यसको एक महिनापछि अमेरिकी वाणिज्यमन्त्री जीना रेमन्डो अमेरिकी कम्पनीका वरिष्ठ अधिकारीहरूको समूहसँगै नयाँ दिल्ली पुगेकी थिइन्। त्यहाँ उनले भारतीय नेताहरूसँग एकअर्काको सेमीकन्डक्टर उद्योगहरूमा लगानीको समन्वयका लागि छलफल गर्न सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे।
गत हप्ता वासिङटनमा भारतीय दूतावासमा बोल्दै रेमन्डोले भनेकी छन्, ‘आगामी वर्षहरूमा त्यहाँ दुईवटा प्रविधिको इकोसिस्टम हुनेछ। एउटा हाम्रो लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतासँग मेल खान्छ र अर्को छुट्टै हुनेछ।’
