कल्पना दाहाल ।
हरेक वर्ष अक्टोबर १७ मा, संसारभरि “अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस” मनाइन्छ, जसले गरिबीका कारण प्रभावित मानिसहरूको आवाजलाई उजागर गर्न र गरिबीको चक्र तोड्नका लागि साझा प्रतिबद्धताको प्रतीकको रूपमा काम गर्दछ।यो दिनले न केवल गरिबीको स्थितिमा रहेका मानिसहरूको दुःख बुझ्न प्रेरित गर्छ, तर समाधानका लागि ठोस कदम चाल्न सरकार,अन्तर्राष्ट्रिय संस्था र समुदायलाई एकैसाथ ल्याउने अवसर पनि प्रदान गर्दछ।
गरिबी: तथ्यांकले बताउने कथा
विश्व बैंकको तथ्यांकअनुसार,२०२० सम्ममा लगभग ७१.१ करोड मानिसहरू,अर्थात् संसारको करिब ९ प्रतिशत जनसंख्या,चरम गरिबीमा बाँचिरहेका छन्,जसको दैनिक आम्दानी १.९० अमेरिकी डलरभन्दा कम छ।संयुक्त राष्ट्रसंघले भने अनुसार,COVID-19 महामारीका कारण लगभग १० करोड मानिसहरू फेरि गरिबीको रेखामुनि पुगेका छन्,जसले गरिबीको वैश्विक अवस्थालाई थप जटिल बनाएको छ।
अर्कोतर्फ,गरिबीको यो आँकडा मात्र आर्थिक मापदण्डको आधारमा सीमित छैन।आज,विश्वभरका झण्डै ७८ करोड मानिसहरूलाई आधारभूत आवश्यकता—खानेकुरा, स्वच्छ पिउने पानी,र पर्याप्त स्वास्थ्य सेवा—उपलब्ध छैन।शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा जस्ता महत्वपूर्ण क्षेत्रमा गरिबीको चक्र गहिरो छ,विशेष गरी विकासशील राष्ट्रहरूमा।
गरिबीको गहिरो प्रभाव र बहुआयामिक स्वरूप
गरिबीको स्वरूप केवल आर्थिक मापनमा सीमित छैन।यसले जीवनका हरेक क्षेत्रमा असर पार्छ—शारीरिक,मानसिक र सामाजिक रूपमा।गरिबीको चपेटामा परेका व्यक्तिहरूले आफ्नो जीवनमा जुन कठिनाईहरू सामना गर्छन्,तिनको विविधता थाहा पाउन झन् गहिरो विश्लेषण आवश्यक छ।
शिक्षामा गरिबीको असर: विश्वभरमा करिब २४.४ करोड बालबालिकाहरू अझै विद्यालय बाहिर छन्।गरिबीका कारण शिक्षामा पहुँच नपाउँदा तिनीहरू अवसरको अभावबाट पीडित छन्,जसले दीर्घकालीन आर्थिक असमानता निम्त्याउँछ।
स्वास्थ्यमा गरिबीको प्रभाव: विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार,हरेक वर्ष करिब १० करोड मानिसहरू स्वास्थ्य सेवा खर्चका कारण गरिबीमा धकेलिन्छन्।उचित स्वास्थ्य सेवाको अभावले जनताको श्रमशक्ति र आयको स्थायित्वलाई कमजोर बनाउँछ।
गरिबीको जटिल कारणहरू र चुनौतीहरू
गरिबीको जरा गहिरो छ र यसका कारणहरू पनि विविध छन्।आर्थिक असमानता,शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको अभाव,प्राकृतिक विपत्ति,राजनीतिक अस्थिरता,र अन्तर्राष्ट्रिय नीतिगत असंगति यसका प्रमुख कारणहरू हुन्।यी कारणहरूले गरिबीलाई मात्र सुदृढ गर्दैनन्,यसलाई पुस्तौंसम्म टिकाइराख्न बाध्य बनाउँछन्।
१. अशिक्षा र सीपको अभाव:
गरिबीको एउटा प्रमुख कारण भनेको शिक्षाको अभाव हो।शिक्षाको अभावले मानिसहरूलाई आधारभूत रोजगारीका अवसरहरूबाट पनि टाढा राख्छ।२०२० को तथ्यांकअनुसार, निम्न-आय भएका राष्ट्रहरूमा करिब ६० प्रतिशत बालबालिकाहरूले प्राथमिक शिक्षा पनि पूरा गर्न सकिरहेका छैनन्।
२. प्राकृतिक विपत्तिहरू र जलवायु परिवर्तन:
प्राकृतिक विपत्तिहरू—जस्तै,बाढी, खडेरी, र भूकम्प—ले गरिबीको चक्रलाई थप सुदृढ बनाउँछन्।जलवायु परिवर्तनको प्रभावले सबैभन्दा बढी गरिब वर्गलाई नै असर पार्छ,किनकि उनीहरू प्राकृतिक स्रोतहरूमा अत्यधिक निर्भर हुन्छन्।उदाहरणका लागि,सन् २०२३ मा दक्षिण एसियामा आएको भयंकर बाढीका कारण २ करोडभन्दा बढी मानिस विस्थापित भए,जसले गरिबीको दरलाई अझै बढायो।
३. आर्थिक असमानता:
गरिबी र असमानता हातमा हात लिएर हिँड्छन्।विश्वका सबैभन्दा धनी १ प्रतिशत मानिसहरूको सम्पत्ति गरिबीमा रहेका करिब ३.५ अर्ब मानिसहरूको सम्पत्तिको भन्दा धेरै छ।यस्तो असमानता समाजमा थप विभाजन र गरिबीलाई सुदृढ बनाउँछ।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रयासहरू: समाधानको खोजी
१. दिगो विकास लक्ष्य (SDGS):
संयुक्त राष्ट्रसंघले अघि सारेका १७ दिगो विकास लक्ष्यहरूमा “गरिबीको सबै प्रकारको अन्त्य” पहिलो प्राथमिकतामा छ।यसमा २०३० सम्म चरम गरिबीको अन्त्य गर्ने र आर्थिक असमानता घटाउने लक्ष्य समावेश गरिएको छ।सन् २०२३ मा गरिएका रिपोर्टहरूमा भनिएको छ कि दिगो विकासका लक्ष्यहरू हासिल गर्न अझ धेरै अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य आवश्यक छ।
२. रोजगारी सिर्जना र उद्यमशीलता:
रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गरेर गरिबीलाई घटाउन सकिन्छ।विश्व बैंकको अनुसार,यदि निम्न-आय भएका राष्ट्रहरूले प्रविधिको सही उपयोग गर्न सके भने,करिब ४० करोड नयाँ रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना हुन सक्छन्।साना उद्यमहरूलाई प्रोत्साहन दिने नीति मार्फत गरिब वर्गलाई आर्थिक रूपमा सशक्त पार्न सकिन्छ।
३. स्वास्थ्य र शिक्षा सुधार:
अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा गरिबी निवारणका लागि स्वास्थ्य र शिक्षामा लगानी गर्नुपर्ने अपरिहार्य आवश्यकता छ।विशेष गरी,ग्रामीण क्षेत्रहरूमा गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा र शिक्षाको पहुँचमा सुधार गर्नुपर्नेछ।
चुनौती र भविष्यको बाटो
गरिबीको अन्त्य केवल आर्थिक सहायता वा राहत वितरणमा मात्र सीमित गर्न सकिँदैन।दीर्घकालीन र स्थायी समाधान खोज्नका लागि सशक्त नीति,आर्थिक विकास, सामाजिक न्याय र वातावरणीय दीगोपनामा ध्यान दिन आवश्यक छ।
प्रविधिको भूमिका:
प्रविधिको सही उपयोग गरिबी निवारणमा महत्त्वपूर्ण योगदान गर्न सक्छ।मोबाइल बैंकिङ,डिजिटल तालीम कार्यक्रम र दूरसञ्चार सेवाहरूले ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रमा रहेका जनतालाई वित्तीय सेवा र शैक्षिक अवसरमा पहुँच पुर्याउन सक्छ।अफ्रिकामा मोबाइल मनी सेवाहरूले करिब ४ करोड मानिसहरूलाई बैंकिङ प्रणालीमा समावेश गरेको तथ्यले प्रविधिको शक्ति उजागर गर्दछ।
सामुदायिक सहभागिता:
स्थानीय समुदायहरूको सक्रिय सहभागिताबिना गरिबी निवारणका प्रयासहरू दीर्घकालीन सफल हुन सक्दैनन्।विशेष गरी,महिलाहरूको सशक्तीकरण,युवाहरूको रोजगारी सिर्जना र स्थानीय स्रोतहरूको उपयोगमा ध्यान दिनुपर्छ।
निष्कर्ष
“अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस” ले विश्वभर गरिबीमा रहेका मानिसहरूको संघर्षलाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा ल्याउँछ।यो दिनले हामीलाई केवल समस्या बुझाउन मात्र होइन,समाधानका लागि सबैले योगदान गर्न प्रेरित गर्छ।यदि हामीले शिक्षा,स्वास्थ्य,रोजगारीका अवसरहरूमा व्यापक सुधार गर्न सक्यौं भने,सन् २०३० सम्म गरिबीको दरमा महत्त्वपूर्ण कमी ल्याउन सकिन्छ।गरिबीविरुद्धको यो लडाइँलाई हरेक व्यक्ति,हरेक सरकार र हरेक समुदायले आफ्नो जिम्मेवारीको रूपमा लिइराख्नुपर्छ ताकि हामी एक न्यायपूर्ण,समृद्ध,र समान समाजको निर्माण गर्न सकौं।
