संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस हरेक वर्ष अक्टोबर २४ मा मनाइन्छ । जसले संसारभरिका राष्ट्रहरूलाई शान्ति, सुरक्षा, मानव अधिकार र दिगो विकासका लागि एक ठाउँमा ल्याउँछ।यो दिवस द्वितीय विश्वयुद्धपछिको महाविनाशपछि विश्वभरिका राष्ट्रहरूको सहकार्य र शान्ति स्थापनाको ऐतिहासिक प्रयासको स्मरण गराउँछ । जहाँ युद्धविहीन भविष्यको परिकल्पना गर्दै सन् १९४५ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थापना गरिएको थियो । यस दिवसले राष्ट्रबीचको सहयोग, समानता र मानव कल्याणको सुदृढीकरण गर्न हरेक वर्ष पुनः प्रतिबद्धता जनाउन प्रेरित गर्छ ।
द्वितीय विश्वयुद्धपछिको विश्वको पुनर्निर्माण र ग्ल् को ऐतिहासिक आवश्यकता
सन् १९४५ को संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थापना कुनै सामान्य घटनाक्रम थिएन, यो द्वितीय विश्वयुद्धपछिको गहिरो अन्तर्राष्ट्रिय अस्थिरता, आर्थिक मन्दी र सामाजिक विभाजनको प्रतिउत्तर थियो । युद्धको समाप्तिपछि संसारले महाविनाश, लाखौं मानिसको मृत्यु र राजनीतिक विभाजनको सामना गरिरहेको थियो । विश्वव्यापी मञ्चमा सहकार्य र शान्ति स्थापनाको मार्गदर्शन गर्ने संस्थागत संरचनाको आवश्यकता बढेको थियो ।
संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थापना यस्तो ऐतिहासिक समयको परिणाम हो, जहाँ युद्धपछिको पुनर्निर्माण, द्वन्द्व रोकथाम र राष्ट्रहरूको सहकार्यलाई प्रोत्साहन गर्न एक प्लेटफर्म आवश्यक थियो । यसले विश्वभरका राष्ट्रहरूलाई एकताबद्ध गर्दै मानव अधिकारको सुरक्षा, द्वन्द्व समाधान र आर्थिक सहयोगका लागि सुदृढ आधार प्रदान ग¥यो । द्वन्द्व र अस्थिरता रोक्ने मात्र होइन, राष्ट्रहरूको बीचमा आपसी सम्बन्ध सुधार र अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिक उपायद्वारा शान्ति स्थापनामा योगदान गर्न पनि ग्ल् को मञ्च अनिवार्य बन्यो ।
शान्ति स्थापनामा ग्ल् को परिष्कृत हस्तक्षेप र विश्वव्यापी भूमिका
संयुक्त राष्ट्रसंघको भूमिका द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रहरूमा शान्ति स्थापन गर्ने मात्र नभएर, विश्वव्यापी रुपमा स्थिरता र न्याय सुनिश्चित गर्ने मार्गदर्शन गर्नेतर्फ पनि रहेको छ । ग्ल् का शान्ति सैनिकले कोरिया युद्धदेखि अफ्रिका, मध्यपूर्वदेखि दक्षिण एशियासम्मका द्वन्द्व क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएका छन् । युद्धरत् पक्षहरूलाई कूटनीतिक वार्तामा ल्याउने, शस्त्रविहीनता प्रवद्र्धन गर्ने र द्वन्द्व समाधानका दीर्घकालीन संरचना तयार गर्ने ग्ल् को पहलले संसारभरका शान्ति प्रयासहरूलाई बलियो बनाएको छ ।
सन् १९४८ को इजरायल–फलस्तीन द्वन्द्वदेखि हालसम्मका अफ्रिकी द्वन्द्व, माली, डेमोक्रेटिक रिपब्लिक अफ कङ्गो र दक्षिण सुडानमा संयुक्त राष्ट्रसंघका शान्ति सैनिकहरू प्रबुद्ध सहकार्यका प्रतीक बनेका छन् । युद्धपछि अस्थिर क्षेत्रहरूमा ग्ल्को सहभागिताले द्वन्द्व समाधान मात्र नभई पुनर्निर्माण, पुर्नस्थापन र दिगो शान्ति कायम गर्नेतर्फको महत्वपूर्ण हस्तक्षेप देखिएको छ ।
मानव अधिकारको प्रवद्र्धनको नैतिक नेतृत्व
संयुक्त राष्ट्रसंघको मानव अधिकार संरक्षण र प्रवद्र्धनमा गरेको योगदान अत्यन्तै व्यापक र विश्वव्यापी महत्वको छ । सन् १९४८ मा पारित गरिएको ‘विश्वव्यापी मानव अधिकार घोषणापत्र’ले ग्ल् को नैतिक नेतृत्वलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनी मान्यतामा बदल्यो, जसले राष्ट्रहरूलाई आफ्ना नागरिकहरूको अधिकारको सम्मान गर्न बाध्य तुल्यायो । यस घोषणापत्रले मानव अधिकारको आधारभूत अवधारणा जस्तै समानता, स्वतन्त्रता र गरिमा सुनिश्चित गर्न राष्ट्रहरूलाई एकीकृत ग¥यो ।
मानव अधिकार परिषद्, सुरक्षा परिषद् र महासभा मार्फत ग्ल् ले संसारभर महिला अधिकार, बालबालिकाको सुरक्षा, जातीय अल्पसंख्यकहरूको अधिकार र शरणार्थीहरूको संरक्षणका लागि प्रभावकारी पहलहरू शुरु गर्यो । द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रहरूमा मानव अधिकार उल्लङ्घनको प्रतिकारमा ग्ल् ले अन्तर्राष्ट्रिय कानूनी संरचनाको माध्यमबाट हस्तक्षेप गरेको छ, जसले मानव अधिकार उल्लङ्घनका दोषीहरू माथि न्यायिक कारवाही सुनिश्चित गर्दै आएको छ । महिला सशक्तिकरण, बाल अधिकार र सामाजिक न्यायमा संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रभावले यस संस्थालाई नैतिक नेतृत्वको उचाइमा पु¥याएको छ ।
सामाजिक र आर्थिक विकासको रणनीतिक दृष्टिकोण
संयुक्त राष्ट्रसंघको भूमिका केवल द्वन्द्व समाधान र शान्ति स्थापनामा मात्र सीमित छैन, बरु यसले विश्वव्यापी सामाजिक र आर्थिक विकासलाई अघि बढाउनका लागि ठोस रणनीतिक दृष्टिकोण अपनाएको छ । सन् २००० मा शुरु गरिएको मिलेनियम विकास लक्ष्यले विश्वभर गरिबी घटाउने, महिला सशक्तिकरण गर्ने, बाल स्वास्थ्य सुधार गर्ने र वातावरणीय स्थिरताका लागि उल्लेखनीय प्रयासहरू गरेका थिए । ःम्न्क ले गरिबी, भोकमरी, स्वास्थ्य, शिक्षा र लैङ्गिक समानतामा महत्वपूर्ण सुधार ल्यायो, जसले राष्ट्रहरूको आर्थिक विकासमा ठोस योगदान पु¥यायो ।
सन् २०१५ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले दिगो विकास लक्ष्य (क्म्न्क)को घोषणा ग¥यो, जसको लक्ष्य सन् २०३० सम्म गरिबी निवारण, भोकमरीको अन्त्य, समानता प्रवद्र्धन र जलवायु परिवर्तनको सामना गर्नु हो । क्म्न्क को महत्वपूर्ण उद्देश्य राष्ट्रहरूको आन्तरिक विकासलाई मात्र सम्बोधन गर्ने नभई, वैश्विक सहकार्यको आवश्यकतामा जोड दिनु हो । यी लक्ष्यद्वारा राष्ट्रहरूले आपसी सहकार्य र साझेदारीमा आधारित विश्वव्यापी संरचनाको निर्माण गर्न प्रयास गरिरहेका छन्, जसले दिगो विकासको यात्रामा अग्रसर बनाउँछ ।
जलवायु परिवर्तन, द्वन्द्व र समसामयिकसंकटहरूमा ग्ल् को सुदृढ हस्तक्षेप
आजको विश्व जलवायु परिवर्तन, राजनीतिक अस्थिरता, शरणार्थी संकट र आर्थिक असमानता जस्ता जटिल समस्या झेलिरहेको छ । यस्ता चुनौतीहरूको समाधानका लागि राष्ट्रहरूको आपसी निर्भरता र सहकार्यको आवश्यकता झन् बढ्दो छ । जलवायु परिवर्तन जस्तो विश्वव्यापी समस्या सामना गर्न ग्ल् को नेतृत्व अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी पेरिस सम्झौताले संयुक्त राष्ट्रसंघको नेतृत्वमा राष्ट्रहरूलाई एक ठाउँमा ल्याएको छ । जसले जलवायु परिवर्तनका कारण उत्पन्न जोखिमहरू न्यून गर्न रणनीतिक योजना अघि सारेको छ ।
वातावरणीय स्थायित्व र जलवायु न्यायका लागि ग्ल् ले सन् २०३० को लक्ष्य तय गर्दै राष्ट्रहरूलाई तातो मौसम, समुद्री सतहको वृद्धि र मौसमीय अस्थिरताबाट उत्पन्न चुनौतीहरूको समाधानमा एकजुट बनाएको छ । यसको पहलले विश्वव्यापी संरचना निर्माण गरेर राष्ट्रबीच दिगो सहकार्यको वातावरण सिर्जना गरेको छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस : सहकार्यको अपरिहार्यता र दिगो भविष्यको प्रेरणा
संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस केवल स्मरण गर्ने दिनमात्र होइन, बरु राष्ट्रहरूबीचको सहकार्य र पारस्परिक निर्भरतालाई झल्काउने अवसर हो । जलवायु परिवर्तन, राजनीतिक अस्थिरता, भोकमरी र आर्थिक असमानता जस्ता चुनौतीहरू आजको विश्वमा रहेको प्रमुख समस्याहरू हुन् । जसको समाधान राष्ट्रहरूको आपसी सहकार्यद्वारा मात्र सम्भव छ । यो दिवसले राष्ट्रहरूलाई कूटनीतिक वार्तामा ल्याएर सहमति र सहयोगद्वारा विश्वव्यापी समस्या समाधान गर्न प्रेरित गर्छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवसको अवसरमा विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन, छलफल र कार्यशालाहरू आयोजना गरिन्छ । जसले राष्ट्रहरूबीच सहकार्यको महत्त्वलाई उजागर गर्छ । यसले राष्ट्रहरूलाई एकजुट भई द्वन्द्व समाधान गर्ने, मानव अधिकारको संरक्षण गर्ने र दिगो विकासको मार्गमा अघि बढ्न सन्देश दिन्छ । यस दिवसले राष्ट्रहरूलाई आपसी समझदारी र सहिष्णुताको भावनामा एकताबद्ध भएर, शान्ति र मानव अधिकारको सम्मान गर्दै, दिगो विकासको उद्देश्य सम्पूर्ण रूपमा, संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवसले हामीलाई विश्वभरिका राष्ट्रबीच आपसी सहकार्यको महत्वलाई स्मरण गराउँछ । द्वन्द्व, गरिबी, असमानता र जलवायु परिवर्तन जस्ता जटिल चुनौतीहरूको सामना गर्न राष्ट्रहरूको सहकार्य अपरिहार्य छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघको योगदानले मानव अधिकारको संरक्षण, शान्ति स्थापन र दिगो विकासको लागि महत्वपूर्ण मञ्च प्रदान गर्दै आएको छ । यस दिवसले राष्ट्रहरूलाई केवल स्मरण गराउँदैन, भविष्यमा पनि सहकार्यको माध्यमद्वारा समस्याहरूको समाधान गर्न, शान्तिको स्थापना गर्न र दिगो भविष्य निर्माण गर्ने प्रेरणा दिन्छ । शान्ति,न्याय र समानताको मार्गमा अघि बढ्न सहकार्यको आवश्यकता अझ बढी महत्वपूर्ण छ र यसलाई बलियो बनाउने प्रेरणा यो दिवसले दिन्छ ।
