लागूऔषध दुव्र्यसन आजकल एक विश्वको समान समस्या हो । संसारभरका धेरै मानिसहरू यो समस्याबाट ग्रस्त छन् । औषधिले तत्काल आनन्द र तनावबाट राहत प्रदान गर्दछ । धेरै मानिसहरू आफ्नो पीडादायी वास्तविकताबाट उम्कनको रूपमा लागूपदार्थ लिन थाल्छन् । अरूले यो कस्तो महशुस गर्छ भनी अनुभव गर्न ड्रग्स लिन्छन् ।
यसलाई आफ्ना साथीहरूलाई कम्पनी दिनको लागि मात्र लिन थाल्छन् । ताकि तिनीहरू नरिसाउन तथा त्यसको आनन्द अनुभव गर्न सकौं । कारण जेसुकै होस्, मानिसलाई थाहा नहुनुअघि नै उनी लागूऔषधको लतमा फस्छन् र यो लतबाट छुटकारा पाउन गाह्रो हुन्छ । लागूऔषधको प्रयोगबाट हुने अल्पकालीन आनन्दले गम्भीर दीर्घकालीन समस्या निम्त्याउन सक्छ । यसले गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरू र व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन सक्छ ।
लागूपदार्थको लतमा भोक नलाग्ने, समन्वयमा कमजोरी र बेचैनी, काममा चासो नलाग्ने, आर्थिक समस्याहरू र सामाजिक सर्कलमा परिवर्तन, गोप्य व्यवहार, बारम्बार मुड स्वीङ र चिन्तित व्यवहार हुने गर्दछ । धेरै मानिसहरू तर्क गर्छन् कि लतमाथि विजय हासिल गर्न केवल इच्छाशक्ति र दृढसंकल्प चाहिन्छ । यद्यपि, यो होइन । लागूपदार्थको लतले मस्तिष्कलाई परिवर्तन गर्छ र शक्तिशाली लालसा निम्त्याउँछ । इच्छाशक्तिले मात्रै यो बलियो आग्रहलाई जित्न सघाउन सक्दैन ।
लागूपदार्थको लतबाट छुटकारा पाउनका लागि पुनर्वास केन्द्र तथा यसमा अनुभव लिएका विज्ञहरुको मद्दत खोज्नु र उचित सहयोग लिनु आवश्यक छ । यो लत हटाउन वर्षौं लाग्न सक्छ र पुनः लाग्ने सम्भावनालाई पूर्णरूपमा नकार्न सकिँदैन । लागूपदार्थको लतले व्यक्तिको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई कमजोर बनाउँछ । यसले विभिन्न मानसिक र शारीरिक रोगहरू निम्त्याउँछ । समस्या अल्पकालीन र दीर्घकालीन दबै हुन सक्छ । मानिसले कस्तो औषधि सेवन गर्छ, कसरी सेवन गर्छ, कति खपत गर्छ र कति समयसम्म सेवन गर्छ भन्ने कुराले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याको आधार बनाउँछ ।
समस्याहरु शारीरिक स्वास्थ्यमा प्रभाव :
लागूपदार्थको लतले व्यक्तिको शारीरिक स्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ । यसले मस्तिष्क, घाँटी, फोक्सो, पेट, प्यान्क्रियाज, कलेजो, मुटु र स्नायु प्रणाली लगायत शरीरका विभिन्न अङ्गलाई हानी पु¥याउँछ । यसले वाकवाकी, मुटुको समस्या, क्षतिग्रस्त कलेजो, स्ट्रोक, फोक्सोको रोग, तौल घट्ने र क्यान्सर जस्ता स्वास्थ्य समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ । लागूऔषध दुव्र्यसनीहरु पनि एड्सको उच्च जोखिममा छन् । यो किनभने तिनीहरू सामान्यतयाः औषधिहरू सुई लगाउन सुई साझा गर्छन् । ड्रग्सको प्रभावमा हुँदा सडकमा सवारी चलाउनु वा हिँड्नु पनि जोखिमपूर्ण हुन सक्छ । त्यस्ता व्यक्तिसँग दुर्घटनाको उच्च सम्भावना हुन्छ ।
मानसिक स्वास्थ्यमा प्रभाव
लागूपदार्थको लतले मानिसको मस्तिष्कमा गहिरो प्रभाव पार्छ । ड्रग्सले निर्णय लिनेमा हस्तक्षेप गर्छ र व्यक्तिको साइकोमोटर कौशललाई असर गर्छ । तिनीहरूले डिप्रेसन, अल्जाइमर, अनिद्रा, द्विध्रुवी विकार, चिन्ता, आचरण समस्याहरू र मनोसामाजिक डिसफंक्शन जस्ता मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू निम्त्याउन सक्छन् । लागूऔषध दुव्र्यसनीहरू आत्महत्या गर्ने विचारहरू हुन्छन् र प्रायः आत्महत्याको प्रयास गर्छन् ।
जन्मजात शिशुहरूमा प्रभाव
लागूऔषधको लतले जन्मेका शिशुहरूलाई उच्च जोखिममा पार्न सक्छ । गर्भवती महिला लागूऔषधको लतले भ्रुणलाई हानी पु¥याउँछ । गर्भमा रहेका शिशुहरूमा जन्मजात दोष र मानसिक र शारीरिक दुबै प्रकारका असामान्यताहरू हुने सम्भावना हुन्छ । लागूपदार्थको लतले समय पूर्व जन्म पनि गर्न सक्छ । केही बालबालिकाहरूले जीवनमा पछि व्यवहारिक समस्याहरू पनि देखाउँछन् । यो अत्यधिक सिफारिस गरिएको छ कि बालबालिकाको योजना अघि लागूपदार्थको लतबाट छुटकारा पाउन ।
आक्रामकता
लागूपदार्थको प्रभावमा परेको व्यक्ति अत्यधिक आक्रामक हुन सक्छ । लागूऔषध दुव्र्यसनीहरू प्रायः सानो कुरामा पनि रिस उठ्छन् । यो व्यवहार उनीहरूले उच्च अनुभव गर्दा मात्र देखिँदैन । लागूपदार्थको निरन्तर प्रयोगले उनीहरूको व्यक्तित्वमा कुनै न कुनै रूपमा आक्रामकता इम्बेड गर्दछ । यस्ता व्यक्तिहरूसँग मिल्न गाह्रो हुन्छ । तपाईंले तिनीहरूको वरिपरि अत्यधिक सतर्क हुन आवश्यक छ । किनकि तिनीहरूले रिस र आक्रामकताको बारम्बार बाउट्स फाल्न सक्छन् ।
कमजोर न्याय
लागूपदार्थको लतले व्यक्तिको तर्कसंगत सोच्ने क्षमतालाई रोक्छ । लागूऔषध दुव्र्यसनीहरूले उचित निर्णय लिन सक्दैनन् । तिनीहरूको न्याय बिग्रिएको छ । तिनीहरूले अब सही के हो र के गलत छुट्याउन सक्दैनन् ।
आबेग
लागूऔषध दुव्र्यसनीहरूले पनि आबेगपूर्ण व्यवहार देखाउँछन् । तिनीहरू धेरै सोच बिना कार्य गर्छन् र प्रतिक्रिया गर्छन् । यो व्यवहार सामान्यतयाः प्रदर्शित हुन्छ जब तिनीहरू उच्च महशुस गर्दैछन् । यद्यपि, तिनीहरूले आफ्नो सामान्य अवस्थामा फर्कदा आवेगपूर्ण व्यवहार पनि प्रदर्शन गर्न सक्छन् । लागूऔषध दुव्र्यसनीहरूले प्रायः निर्णयहरू लिने गर्दछन् जुन पछि पछुताउँछन् ।
आत्म–नियन्त्रणको हानी
लागूपदार्थको लतले दुव्र्यसनीको दिमागलाई लिन्छ र तिनीहरूले आत्म–नियन्त्रण गुमाउँछन् । उनीहरुले चाहेर पनि आफ्नो कार्यलाई नियन्त्रण गर्न सक्दैनन् । लागूपदार्थको लागि बलियो लालसा बढाउनुहोस् र तिनीहरूले चाहे तापनि प्रतिरोध गर्न गाह्रो छ । तिनीहरू पनि चीजहरूमा आफ्नो प्रतिक्रिया नियन्त्रण गर्न सक्दैनन् । ड्रग्सले उनीहरूको निर्णय, कार्य, प्रतिक्रिया र व्यवहारलाई बलियो बनाउँछ ।
काममा कम प्रदर्शन
लागूऔषधको लत लाग्ने व्यक्तिले काम÷विद्यालयमा प्रदर्शनमा कमीको अनुभव गर्छ । ऊ आफ्नो काममा ध्यान दिन नसक्ने र लागूऔषध सेवन गर्ने बारे सोचिरहन्छ । जब उसले आफ्नो आपूर्ति प्राप्त गर्दैन तब ऊ सुस्त र ऊर्जामा कम महशुस गर्छ । यो सबै काममा ठूलो अवरोध हो ।
भ्रम
लागूपदार्थको प्रभावमा परेकाहरू प्रायः भ्रमित हुन्छन् । तिनीहरूले चीजहरू देख्छन् र आवाजहरू सुन्छन् जुन वास्तवमा अवस्थित छैन । विशेषगरी भ्रम निम्त्याउने औषधीहरूमा साल्भिया, मेस्कालिन, एलएसडी, साइलोसिबिन मशरूम र केटामाइन समावेश छन् ।
गोप्य
आफ्नो लागूऔषध दुव्र्यसनलाई परिवार र साथीभाइबाट लुकाउने प्रयासमा लागूऔषध दुव्र्यसनीहरू प्रायः गोप्यरूपमा बढ्छन् । तिनीहरू सामान्यतयाः आफ्ना आमाबाबु, बालबालिकाहरू, पति–पत्नीसँग समय बिताउन बेवास्ता गर्छन् । तिनीहरू प्रायः अन्य लागूपदार्थ दुव्र्यसनीहरूसँग मेलजोल गर्छन् र अन्य साथीहरूसँग घुम्न छोड्छन् । यसले प्रायः उनीहरूलाई सामाजिक रूपमा अप्ठ्यारो बनाउँछ । लागूपदार्थको लतले व्यक्तिको व्यक्तिगत र व्यावसायिक जीवनलाई नकारात्मक असर पार्न सक्ने व्यवहार सम्बन्धी समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ । यो एक लत हो । जसलाई सकेसम्म चाँडो छुटकारा दिनु पर्छ । एक व्यक्तिले लागूपदार्थको लत छोडेको लामो समय पछि आफ्नो व्यवहारमा सकारात्मक परिवर्तन गर्न संघर्ष गर्न सक्छ ।
लत हटाउने तरिकाहरू
पुनर्वास केन्द्र :
यो लागूपदार्थको लत हटाउनको लागि मुख्य कदमहरू मध्ये एक सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष हो । राम्रो पुनस्र्थापना केन्द्रहरूमा योग्य र अनुभवी पेसेवरहरू छन् । जसले दुव्र्यसनीहरूलाई कसरी व्यवहार गर्ने र उनीहरूको लागूपदार्थको लतबाट छुटकारा पाउन मद्दत गर्छन् । अन्य लागूऔषध दुव्र्यसनीहरूलाई भेट्नु र उनीहरूले सामान्य जीवनमा फर्कन यो लत छोड्न कत्तिको कडा प्रयास गरिरहेका छन् भन्ने कुरा पनि उत्साहजनक हुन सक्छ । पुनर्वास केन्द्र उपचारपछि नियमित केन्द्रमा सम्पर्कमा बस्ने, आफू जस्तै उपचारमा बसेका साथीहरुसँग भावना बाड्ने, पुनर्वास केन्द्र वा दुव्र्यसनीबाट छुटकारा पाएका साथीहरुको भेला बैठकहरुमा नियमित सहभागिता जनाउनाले आत्मविश्वास बढ्ने गर्दछ ।
छोड्ने कारणहरू सूचीबद्ध :
जब तपाई लागूपदार्थको लत छोड्ने निर्णय गर्नुहुन्छ, तपाईको लतका कारण सामना गर्दै समस्याहरुको एक सूची बनाउनुहोस् । यसमा कामको अगाडि समस्याहरू, तपाईंको जीवनसाथी, बच्चाहरू र आमाबाबुसँग समस्याहरू, शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू र थप कुराहरू समावेश हुन सक्छन् । यो खतरनाक बानी छोड्न आफ्नो यात्रा शुरु गर्दा यो सूची हरेक दिन पढ्नुहोस् । यसले तपाईलाई छोड्न उत्प्रेरित गर्नेछ ।
साथीहरू र परिवारबाट समर्थन
लागूपदार्थको लतबाट छुटकारा पाउनको लागि हाम्रा नजिकका र प्रियजनहरूको माया र समर्थनले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । यसले लागूपदार्थ दुव्र्यसनीलाई यो घृणित बानी छोड्न दृढ र उत्प्रेरित रहन मद्दत गर्न सक्छ । त्यसैले, तिनीहरूसँग यो समस्या छलफल गर्न नहिचकिचाउनुहोस् । तिनीहरू तपाईलाई लतबाट छुटकारा पाउन मद्दत गर्न इच्छुकभन्दा बढी हुने छन् ।
औषधि
जब तपाई औषधिको उपभोग बन्द गर्नुहुन्छ, तपाई निकासी लक्षणहरूबाट पीडित हुन सक्नुहुन्छ । यी लक्षणहरू सामना गर्न औषधि आवश्यक छ । औषधिले पनि पुनरावृत्ति रोक्न मद्दत गर्दछ । लागूऔषधको दुव्र्यसनका कारण हुन सक्ने स्वास्थ्य समस्याहरू पनि निको हुनु आवश्यक छ । औषधिहरूले तिनीहरूलाई निको पार्न मद्दत गर्नेछ । तर, हामीले औषधिलाई निर्भर बनाएर दुव्र्यसनबाट छुटकारा पाउन सक्दनौं । दुव्र्यसनका कारण हुन सक्ने स्वास्थ्य समस्याहरूका लागि मात्र औषधिलाई प्रयोग गरिनुपर्दछ । लागूपदार्थको लत छोड्न अत्यन्तै गाह्रो हुन सक्छ । तर, त्यसो गर्न असम्भव भने छैन । दृढसंकल्प, साथीहरू र परिवारको समर्थनले लागूपदार्थको लतबाट छुटकारा पाउन मद्दत गर्न सक्छ ।
